Lubiąż – opactwo cystersów

Pierwszy  klasztor w Lubiążu  założyli w 1150 r. benedyktyni, jednak szybko opuścili miejscowość. W 1163 r. książę śląski Bolesław Wysoki sprowadził tu cystersów. Klasztor został spalony przez husytów w XV w. i odbudowany w latach 1498-1510. Stracił na znaczeniu w okresie reformacji i poniósł straty w czasie wojny 30-letniej. Po jej zakończeniu rozpoczętą wielką barokową przebudowę, zapoczątkowaną przez opata Arnolda Freibergera w 1649 r., który sprowadził malarza Michała Willmanna. Główny etap przebudowy zakończono w 1715 r., do 1739 r. prowadzono prace we wnętrzach, przy których pracowali czołowi artyści epoki: Felix Anton Scheffler, Christian Bentum i Franz Mangoldt. Po zajęciu Śląska przez Prusy w 1740 r. skończyła się złota era klasztoru, w 1810 r. dokonano sekularyzacji dóbr kościelnych, 20 lat później w klasztorze urządzono szpital. W czasie 2. wojny światowej w podziemiach Niemcy uruchomili produkcję części do rakiet V1 i V2. Zdewastowany przez Armię Radziecką w 1945 r. obiekt użytkowano jako składnicę książek i zbiorów muzealnych. W 1989 r. klasztor przejęła Fundacja Lubiąż, która rozpoczęła prace renowacyjne, wymieniono dachy i odnowiono Salę Książęcą, refektarz i bibliotekę, udostępniono też kościół NMP. Lubiąż jest największym opactwem cystersów na świecie i jednym z największych założeń barokowej architektury w Europie, większym od Wawelu i Zamku Królewskiego w Warszawie. Fasada główna budynku ma aż 233 m długości, 118 m szerokości a wewnątrz znajduje się 300 sal. W pocysterskim zespole klasztornym od 2001 r. odbywa się międzynarodowa impreza muzyczno-artystyczna Slot Art Festiwal. Kościół Wniebowzięcia NMP  wzmiankowano w 1208 r. i powiększono w stylu gotyckim w XIV w. W końcu XVII w. przebudowano go na barokowy pod kierownictwem Mathiasa Steina, powstała bogata fasada z dwiema wieżami, całość włączono w kompleks klasztorny, a ok. 1700 r. wzniesiono kaplicę Loretańską. Bogate wyposażenie zostało zniszczone i rozgrabione przez Niemców i Rosjan w czasie i zaraz po 2. wojnie światowej. W kryptach spoczywa 98 zmumifikowanych ciał książąt, opatów oraz zasłużonych zakonników cysterskich. Monumentalny  pałac opatów  z lat 1681–99 liczy ponad 300 sal z częściowo zachowanym bogatym wystrojem wnętrz. Odnowiona Sala Książęca to najwspanialsze na Śląsku barokowe wnętrze reprezentacyjne. Klasztor  z lat 1692-1710 został założony na planie czworoboku z dziedzińcem pośrodku. Kościół pomocniczy św. Jakuba, zbudowany przez benedyktynów w 1150 r. został gruntownie przebudowany na barokowy ok. 1700 r. Na dziedzińcu między klasztorem a kościołem św. Jakuba stoją rzeźby  Murzyna, Indianina i barbarzyńcy dłuta Franza Josepha Mangoldta i bogato rzeźbiona  kolumna maryjna  autorstwa Mateusza Knotha z 1670 r. Budynek bramny  z 1601 r., po rozbudowie w 1710 r. pełnił funkcję szpitala.